אנחנו הרוב, אתם המיעוט: על השמאל האנגלי לאחר ג׳רמי קורבין
דנה נעמי מילס כותבת על ההבטחה הגדולה של הלייבור של קורבין והאכזבה בבחירות 2019, על האתגרים הגדולים שעומדים בפני השמאל הבריטי עכשיו, ועל הסיבה שיש עדיין מקום לתקווה - גם בבריטניה, וגם בישראל.
דנה נעמי מילס
8.11.20
ג'רמי קורבין. הבטחה, אכזבה, ותקווה לעתיד. צילום: Sophie Brown. רישיון: CC BY-SA 4.0.
לפני שנה, יחד עם מיליוני אנשים אחרים בבריטניה, הלכתי מדלת לדלת בקור ובגשם מדי סוף שבוע בניסיון לסייע לג׳רמי קורבין לעשות היסטוריה ולהיבחר כראש ממשלה מטעם מפלגת הלייבור האנגלית. כאזרחית בריטית וישראלית, שגדלה בשמאל הישראלי, הרגשתי צביטה בלב ולא מעט נוסטלגיה למראה תלמידי תיכון שהתייצבו מדי סוף שבוע לסייע לאחד הקמפיינים ההיסטוריים שידע השמאל הבריטי. קורבין, חבר פרלמנט במשך כמעט ארבעים שנה שהיה עקבית סמן שמאלי של מפלגת הלייבור, הצליח להביא להתעוררות סוציאליסטית של ממש במדינה. מומנטום, תנועה בראשות ג׳ון לנסמן, המשויכת ללייבור והוקמה כאשר הקמפיין של קורבין תפס תאוצה לפני בחירות 2017, משכה אליה צעירים שמעולם לא היו מעורים פוליטית והפכו פעילים פוליטיים. אל מול מציאות הברקזיט והתבססות הניאו-ליברליזם באנגליה, פתאום הייתה רוח מרעננת של תקווה באוויר.
מפלגת הלייבור, בהווייתה, היא מטרייה של הרבה דעות שונות, לעתים מנוגדות, הנאבקות על כוח בהנהגת המפלגה. הקשת האידיאולוגית של המפלגה מכילה קומוניסטים לצד ניאו-ליברלים. לעתים רחוקות, אם בכלל, ישנה הסכמה על עקרונות הנהגת המפלגה, ותמיד ישנו פלג שאינו מרוצה מהכיוון אותו לוקחת ההנהגה. יחד עם זאת, יש לציין שתחת קורבין פלגים רבים שמעולם לא היו קרובים לשלטון פתאום קיבלו יכולת השפעה אידיאולוגית ופוליטית במפלגה. עושי דברו של טוני בלייר, שבמשך שנים רבות היו המשפיעים ביותר במפלגת הלייבור, הפכו ללא רלבנטיים. לפתע קולות חדשים נשמעו במפלגה, כמו גם קולות ששנים דוכאו על ידי שלטון ימני-מרכזי במפלגה.
עבור רבים שהקריבו אינספור ימים גשומים עבור הקמפיין, החזון שהציע קורבין לא היה רק האיש עצמו בלבד. יחד איתו, קורבין הביא לראשות הלייבור צוות פרוגרסיבי של אושיות שמאל ותיקות בבריטניה. דיאן אבוט, שהייתה מיועדת לתפקיד שרת הפנים, היא האישה השחורה הראשונה שנבחרה לפרלמנט הבריטי (ב-1987), ממובילות מאבקים נגד גזענות, בעד גבולות פתוחים ולמען יחס אנושי יותר למבקשי מקלט ופליטים, סוגייה לוהטת בבריטניה של 2020. היועצת המשפטית לממשלה מטעם הלייבור, שאמי צ׳קרבטי, כהנה במשך שנים רבות כראש האגודה לזכויות האזרח הבריטית ("ליברטי"), והיא סמל למאבקים מתמשכים למען זכויות אדם ואזרח במדינה. ג׳ון מקדונל, המועמד לשר האוצר מטעם המפלגה, גם הוא במשך שנים רבות היווה סמל למדיניות סוציאל דמוקרטית במדינה המושכת יותר ויותר ימינה. ההבטחה לקבינט פרוגרסיבי המחויב לזכויות אדם ושלטון החוק, שיילחם בממסד שמרני ברובו, מוגן על ידי עיתונות נוטה לימין (וממומנת ברובה על ידי המיליונר רופרט מרדוק) נראתה כמו משימה בלתי אפשרית. בה בעת, גם עליית השמאל בתוך הלייבור היתה הבטחה מזהירה שהתרחשה כנגד כל הסיכויים.
יחד עם קריסת הבטחת קורבין באחד מהכישלונות הפרלמנטרים הצורבים והמוחצים ביותר שידעה המפלגה בבחירות 2019, גם אנשי מפתח אלו גורשו מעמדות השפעה. יתרה מכך, שנה אחרי, הרוח הזו נעלמה והזיכרון שלה מזכיר גם אפשרויות אחרות אך גם אפשרויות שהוחמצו. בחירת קיר סטארמר, מנהיג מרכז-ימין לראשות המפלגה, שללא דיחוי הסיט מנהיגי שמאל מתפקידי מפתח, סימנה את תחילת הסוף של תקופת ההתעוררות של השמאל האנגלי. בגל הראשון של הקורונה בריטניה סבלה מאחוז התמותה הגבוה ביותר בעולם. הביקורת על הממשלה מטעם מפלגת הלייבור בראשות סטארמר הייתה מועטה ולא היתה כלל התנגדות ברחובות. גם גל ההפגנות של Black Lives Matter היה קצר יחסית וממוקד בעיקר בסולידריות עם ארצות הברית, ולא בביקורת על מדיניות בריטית ועליונות לבנה במדינה. הפרלמנט השמרני העביר חוקים שפוגעים בזכויות אדם בצורה מובהקת, בין היתר חוק המעניק חסינות לשוטרים חסויים המבצעים פשעים (כולל אונס, עינויים ורצח) בעת מילוי תפקידם, כמו גם חוק המתיר לאסור אנשים ש״נדמים כחולים בקורונה״. שני חוקים אלו עברו עם הימנעות הלייבור בראשות סטארמר (עם חברי פרלמנט מעטים מהלייבור שהתנגדו—רובם ככולם שייכים לקבינט המודח של קורבין). הלייבור בראשות סטארמר לא רק מתרחקת יותר ויותר רחוק מסוציאליזם, אלא בעיקר מראה כניעה לרמיסת זכויות אדם ושלטון החוק.
כמו כל העולם, בריטניה מתמודדת עם אתגר הקורונה. בניגוד להרבה מדינות אירופאיות, התשתית הסוציאל- דמוקרטית שלה הוחלשה משמעותית על ידי שנים של הפרטה (על ידי הממשלה השמרנית אך גם על ידי ממשלת הניו-לייבור בראשות טוני בלייר). שירות הבריאות הממלכתי, הגאווה הלאומית הגדולה המאחדת שמאל עם ימין במדינה, עומד בפני אתגרים משמעותיים לנוכח חוסר השקעה בתשתיות שבו. עוד לפני הקורונה בריטניה הייתה ״האיש החולה״ של אירופה. כעת המצב הגיע לכדי משבר של ממש. יחד עם איום הברקזיט שצפוי להביא למחסור בתרופות וכח אדם, העתיד לא ברור.
אבל, אל מול תקופה קשה ולעתים תכופות מייאשת, יש לזכור את ההיסטוריה המפוארת של השמאל הבריטי. בריטניה הייתה המדינה שנתנה מקלט מדיני לפליט יהודי-גרמני בשם קרל מרקס; בתו, אלינור, הייתה ממקימות איגודי הפועלים בשנות ה-90 של המאה ה-19 שהביאו לייסוד מפלגת הלייבור. השמאל הבריטי היה מהמשמעותיים ביצירת הסוציאל-דמוקרטיה האירופאית כפי שאנחנו מכירים אותה כיום. שירות הבריאות הממלכתי היווה מקור השראה להרבה מודלים דומים ברחבי העולם. השביתות בקרב מעמד הפועלים האנגלי יצרו, בין היתר, תשתית לחקיקת יום עבודה של שמונה שעות בלבד, לפמיניזם סוציאליסטי, ולזכויות אדם ואזרח ברחבי העולם. קשה להסתכל על ההיסטוריה של השמאל הבריטי, ומפלגת הלייבור בפרט, ולחשוב שאותו כישלון הוא סוף פסוק לסוציאל-דמוקרטיה האנגלית. יש לחשוב ולקוות שאותם אנשים צעירים, שלראשונה בחייהם חשו שיש תקווה ויש מקום לשיפור במדינה שלהם, יחזרו להרים את קולם אל מול ממשלה שמתעמרת באזרחיה באחד מהמשברים החמורים שידעה המדינה.
בתקופה בה כולנו מסתכלים מחוץ לגבולות המדינות שלנו ובודקים כיצד מדינות אחרות מתמודדות עם אתגר הקורונה, קל לראות משברים מערכתיים שהחלישו את מדינת הרווחה והביאו לעליית ימין גזעני ולחיזוק העשירים על חשבון העניים. בבריטניה, כמו במדינת ישראל, אי-שוויון וליבוי שנאה ואלימות על חשבון זכויות אדם נותנים את אותותיהם במערכת הפוליטית. אבל כל מי שחוו את תקופת קורבין בבריטניה, כמו גם את הפגנות הענק בישראל והעבודה המתמשכת של עומדים ביחד, רואים שהעם רוצה אלנטרנטיבה אחרת: עולם של צדק, שוויון וזכויות אדם.
בנאום מפורסם של קורבין הוא ציטט את המשורר הגדול פרסי ביש שלי בנאום שהפך לסלוגן של המפלגה. אותו נאום נקרא על ידי אלינור מרקס, בתו של קרל, כאשר פעלה לאיגוד פועלים באנגליה של 1890
Ye are many; they are few
אתם רבים, הם מעטים.
כל אחד מאיתנו שיצא לדפוק על דלתות בחורף 2019 זוכרת וזוכר חוויה מיוחדת במינה. יש לקוות שהרוח שהובילה את אותו קמפיין נדיר לא תיעלם, ושאותם ההמונים, הרוב, הסובלים ממדיניות שמשרתת אינטרסים של בעלי ההון בלבד, ירימו את קולם.
לקריאה נוספת: ביוגרפיה חדשה של אלינור מרקס משרטטת את ההיסטוריה של השמאל האנגלי ושל משפחת מרקס.
Rachel Holmes, Eleanor Marx: A Life, Bloomsbury, 2014.
הכותבת הינה חברת תנועת עומדים ביחד, מחברת ביוגרפיה חדשה על רוזה לוקמסוברג.
نحن الأغلبية, أنتم الأقلية : عن اليسار الإنجليزي بعد جيرمي كوربين
دانا نعمي مولس تكتب عن الوعود الكبيرة لحزب الليبور برئاسة كوربين وخيبة الأمل في انتخابات 2019,عن التحديات الكبيرة التي تواجه اليسار البريطاني آلان, وعن سبب وجود الأمل حتى الآن - في بريطانيا, وفي إسرائيل كذلك.
دانا نعمي مولس
8.11.20
جيرمي كوربين. وعد، خيبة أمل، وأمل بالمستقبل. تصوير: Sophie Brown. רישיון: CC BY-SA 4.0.
قبل سنة, طرقتُ مع ملايين الأشخاص في بريطانيا أبوابًا كثيرة في البرد القارس وتحت زخات المطر في نهايات الأسبوع، في محاولةٍ لمساعدة جيرمي كوربين بصنع التاريخ وانتخابه لرئاسة بريطانيا عن حزب الليبور البريطاني. كمواطنة بريطانية وإسرائيلية, ولكوني ترعرت داخل اليسار الإسرائيلي, شعرتُ باللهفة والحنين لمشهد طلاب الثانوية الذين كانوا يجتمعون في نهاية كل أسبوع من أجل دعم واحدة من أقوى الحملات التاريخية التي عرفها اليسار البريطاني. كوربين, العضو في مجلس الشعب لما يقارب 40 عامًا والذي كان رمز اليسار لحزب الليبور, نجح بإحداث صحوة اشتراكية جدية في الدولة. "مومنتوم", حركة برئاسة جون لنسمن, التابعة لليبور والتي أقيمت على أثر الصدى الواسع الذي أحدثته حملة كوربين قبل انتخابات 2017, نجحت في جذب شباب لم يكونوا يومًا منخرطين بالعمل السياسي حيث أصبحوا ناشطين سياسيًا. مع خطوة خروج بريطانيا من الاتحاد الأوروبي وتأسيس النيو-ليبرالية في انجلترا, فجأة ظهرت روح جديدة تبث الأمل في الأجواء.
حزب الليبور, في كيانه, هو حاضنة للكثير من الآراء المختلفة, المتناقضة في أحيان كثيرة, والتي تتصارع على مراكز القوة في إدارة الحزب. تضم أيديولوجية الحزب الشيوعية إلى جانب النيوليبرالية. نادرًا ما يكون هناك إجماع على مبادئ إدارة الحزب، إذا كان من الأصل, ودائمًا هنالك قسم غير راضٍ عن توجه إدارة الحزب. بالإضافة إلى ذلك, مهم أن نقول أنه تحت كوربين كان هنالك الكثير من الأقسام التي لم تكن يومًا قريبة من الحكم وفجأة أصبحت تمتلك قدرة كبيرة على التأثير الفكري والسياسي في الحزب. المتحدثون باسم طوني بلير, الذين كانوا على مدار سنوات طويلة الصوت المؤثر في حزب الليبور, توقف تأثيرهم. بشكل مفاجئ، صارت تُسمَع أصوات أخرى في الحزب, إضافةً للأصوات التي تم قمعها لسنوات كثيرة على يد حكم المركز- يمين داخل الحزب.
بالنسبة لكثر من الذين ضحّوا بأوقاتهم في أصعب الحالات من أجل الحملة, الرؤية التي عرضها كوربين لم تكن تمثله وحده. أحضر كوربين معه لرئاسة الليبور طاقم مستشارين وشخصيات يسارية مخضرمة في بريطانيا. ديان ابوت, التي كانت تتحضر لوظيفة وزيرة الداخلية, هي المرأة السوداء الأولى التي انتُخبَت لمجلس النواب البريطاني (في 1987), من المناضلات ضد العنصرية, تدعم الحدود المفتوحة وتدعم علاقات انسانية أكثر لطالبي اللجوء واللاجئين, والتي كانت قضية ساخنة في بريطانيا 2020. المستشارة القضائية للحكومة من قبل الليبور, شامي شكربتي,عملت لسنوات طويلة كرئيسة الجمعية لحقوق المواطن البريطاني, "ليبرتي", وهي تعتَبَر رمزًا لنضالات متواصلة من أجل حقوق الإنسان والمواطن في الدولة. جون مكوندل, المرشح لوزير المالية من قبل الحزب, أيضًا هو كان رمزًا لسياسة اشتراكية ديمقراطية في الدولة التي تتجه أكثر يمينًا. الوعد بمجلس مستشارين يلتزم بحقوق الإنسان وسيادة القانون, يحارب مؤسسة محافظة بغالبيتها, ويملك الحصانة أمام صحافة يمينية بغالبيتها (وغالبيتها تمول على يد المليونير روفرت مردوك) - ظهر كمهمة مستحيلة في تلك الفترة. بالإضافة، يشار إلى أنه في تلك الفترة شكّل ارتفاع اليسار في حزب الليبور مستقبلًا واعدًا على عكس كل التوقعات.
مع سقوط أحد وعود كوربين في احدى أكثر الاخفاقات المؤلمة والساحقة التي عرفها الحزب في انتخابات 2019, أشخاص مهمون أيضًا طردوا من مواقع النفوذ. بالاضافة الى ذلك, بعد عام, اختفت هذه الروح وذكراها التي كانت تبعث على فرص أخرى وفرص ذهبت أدراج الرياح. اختيار كير ستارمر, قائد مركز-يمين لرئاسة الحزب, الذي قام بدون تأخير باقالة قيادي اليسار من وظائف مهمة, رمزت الى بداية النهاية لاستيقاظ اليسار البريطاني,في الموجة الأولى من الكورونا عانت بريطانيا من نسبة الموت الأعلى في العالم. الانتقادات التي وجهت للحكومة من قبل حزب الليبور برئاسة ستارمر كانت قليلة ولم يكن هناك أي رفض في الشوارع, وأيضًا موجة الاحتجاجات التابعة لBlack Lives Matter كانت قصيرة جدًا نسبيًا وارتكزت على التضامن مع الولايات المتحدة, وليس بانتقاد سياسة بريطانيا وأفضلية العرق الأبيض في الدولة. البرلمان المحافظ قام بتمرير قوانين التي تسيء لحقوق الانسان بصورة واضحة جدًا, من بينها قانون الذي يمنح حصانة لأفراد الشرطة المستترين الذين يقومون بارتكاب الجرائم (منها الاغتصاب, الاعتداء والقتل) أثناء قيامهم بعملهم.بالاضافة الى قانون الذي يسمح باحتجاز أشخاص " يظهرون كمرضى كورونا". هذان القانونان مررا مع امتناع الليبور برئاسة ستارمر( مع اعتراض اعضاء مجلس شعب قليلين من الليبور- غالبيتهم الأكثرية التابعة للمجلس المرفوض لكوربين). الليبور برئاسة ستارمر لم تكن فقط تبتعد أكثر فأكثر عن الاشتراكية, انما كانت توحي أيضًا بخضوعها لقمع حقوق الإنسان وحكم القانون.
مثل بقية العالم, تتعامل بريطانيا مع تحدي الكورونا.على عكس الكثير من الدول الأوروبية, ركيزتها الاشتراكية- ديمقراطية ضعفت بشكل كبير بسبب سنين من الخصخصة( على يد الحكومة المحافظة وأيضًا على يد حكومة النيو-ليبور برئاسة طوني بلير). خدمات الصحة الرسمية, الفخر الوطني الكبير الذي يوحد اليسار مع اليمين في الدولة, يواجه تحديات جدية بسبب قلة الاستثمار في الأسس. حتى قبل الكورونا بريطانيا كانت " الرجل المريض" في أوروبا. وصل الوضع الان الى ازمة كبيرة. مع تهديد البركزيت الذي من المتوقع أن يؤدي الى نقص في الأدوية والطاقات البشرية, المستقبل غير واضح.
ولكن, أمام فترة صعبة وأحيانًا فترات يأس, يجب أن نتذكر التاريخ الحافل لليسار البريطاني. بريطانيا كانت الدولة التي أعطت اللجوء السياسي للاجئي اليهود- ألمان باسم كارل ماركس, ابنته, الينور, كانت من مؤسسات اتحاد العمال في سنوات ال90 في القرن ال19 الذي أدى الى تأسيس حزب الليبور. اليسار البريطاني كان من الأسس المهمة في تشكيل الاشتراكية- الديمقراطية الأوروبية مثلما نعرفها نحن اليوم. خدمات الصحة الوطنية كانت مثال الذي قامت بتطبيقه دول كثيرة حول العالم. الإضرابات من قبل طبقة العمال الانجليزية من نتائجها أيضًا أساس لسن يوم عمل ل8 ساعات فقط, لنسوية اشتراكية, لحقوق الإنسان والمواطن في كل العالم. من الصعب النظر الى تاريخ اليسار البريطاني, وبالأخص حزب الليبور, وأن نعتقد أن هذه الخسارة هي نهاية حتمية للاشتراكية-ديمقراطية للانجليزي. يجب أن نفكر ونأمل أن هؤلاء الأشخاص الشباب, للمرة الأولى في حياتهم أحسوا بالأمل ووجود مكان للتحسين في دولتهم, يعودون لإعلاء أصواتهم ضد ظلم الحكومة في أحدى أصعب الأزمات التي عرفتها الدولة.
في الفترة التي ننظر كلنا فيها إلى خارج حدود دولتنا ونفحص كيف أن هنالك دول أخرى تتعامل مع تحدي الكورونا, من السهل رؤية أزمات منهجية أضعفت دولة الرفاه وأدت لصعود اليمين العنصري والى تعزيز قوة الأغنياء على حساب الفقراء. في بريطانيا, مثلما هو الحال في دولة إسرائيل, اللامساواة وتأجيج الكراهية والعنف على حساب حقوق الإنسان كان لها صدًى كبيرًا في الحلبة السياسية, ولكن كل من عاش فترة كوربين في بريطانيا, وأيضًا المظاهرات الضخمة في إسرائيل والعمل المتواصل لنقف معًا, يستطيع رؤية شعب يبحث عن بديل: عالم تسوده قيم العدالة, المساواة وحقوق الإنسان.
في خطاب مشهور لكوربين قام باقتباس للشاعر الكبير برسي بيش شيلي وقد أصبح هذا الاقتباس شعار للحزب. نفس الخطاب قُرئ على يد ألينور ماركس, ابنة كارل, عندما عملت لاتحاد العمال في انجلترا عام 1890 .
We are many; they are few
أنتم كثر، هم قلة.
كل شخص منا خرج وطرق الأبواب في عام 2019 يتذكر تجربة فريدة. ليس لدينا سوى أن نأمل أن الروح التي قادت تلك الحملة لن تختفي, ونفس الجمهور, الأغلبية, الذين يعانون من السياسة التي تخدم فقط رؤوس الأموال, سيرفعون أصواتهم.
قراءة إضافية : سيرة ذاتية لإلينور ماركس التي ترسم تاريخ اليسار وتاريخ عائلة ماركس.
Rachel Holmes, Eleanor Marx: A Life, Bloomsbury, 2014.
الكاتبة هي عضوة في حراك نقف معًا, كاتبة السيرة الذاتية الجديدة لروزا لكسمبورغ.
